خطرات مصرف خودسرانه دارو
خود درمانی یا مصرف خودسرانه دارو به معنای انتخاب و مصرف دارو توسط خود شخص به منظور درمان مشکل یا از بین بردن علائم بیماری است که شخص آن را تشخیص داده است. تعریف دیگر این حالت از دید مجله سلامت ماه، مصرف داروهای تجویز نشده توسط پزشک است که به آنها داروهای بدون نسخه نیز گفته می شود. این داروها که برای درمان بیماری های متفاوتی ( از جمله دارو های درمان علائم سرماخوردگی ) استفاده می شوند به میزان فراوان در داروخانه ها و گاهی در سوپرمارکت ها و دیگر فروشگاه ها یافت می شوند. خطرات مصرف خودسرانه دارو بسیار زیاد است که در ادامه به آنها می پردازیم.
عوارض و خطرات مصرف خودسرانه دارو
مصرف خودسرانه دارو عادت خوبی نیست. علائم بسیاری از بیماری ها به عنوان مثال آنفولانزا به خودی خود بهبود می یابد و نیازی به مصرف دارو ندارد. بخور آب گرم و نوشیدن آب گرم می تواند تا حد زیادی علائم این بیماری را کاهش دهد. بسیاری از داروها عوارضی دارند که در طول زمان نیز ممکن است این عوارض شدید تر شوند. به عنوان مثال برخی از داروهای ضد استفراغ می تواند سبب بروز دیسکینزی ( سفتی و انحراف صورت ) در فرد شود، یا برخی از داروهای بیماری سرماخوردگی و آنفولانزا باعث خواب آلودگی می شوند. شربت های سرفه نیز سبب تاری دید، خشکی دهان و خواب آلودگی خواهند شد.
ترکیب چند دارو با یکدیگر خطر بروز تداخلات دارویی را در فرد افزایش می دهند. به این معنی که یک دارو با تاثیر گذاشتن بر اثر داروی دیگر سبب بروز مسمومیت یا دیگر مشکلات در فرد خواهد شد. به عنوان مثال مصرف داروهای ضد انعقاد که برای کاهش اسید معده مصرف می شوند به همراه داروهای ضد دیابتی چون “گلی بن کلامید” سبب کاهش قند خون خواهد شد. وقتی شخصی خود درمانی می کند، خود را در معرض خطرات مصرف خودسرانه دارو قرار داده است و خودش نیز مسئول کاری است که برای او اثرات بدی داشته و ممکن است تا مدت ها از عوارض این کار در رنج باشد.
مقاومت آنتی بیوتیکی از عوارض مصرف خودسرانه دارو
مصرف آنتی بیوتیک ها در زمانی که نیازی به آن ها نیست یا در مقادیر اشتباه می تواند سبب مقاومت عفونت های میکروبی در فرد شود، مسئله ای که هم اکنون به یک نگرانی جهانی تبدیل شده است. سرکوب کردن علائم بیماری با مصرف خودسرانه دارو ممکن است سبب پنهان ماندن برخی بیماری ها و مشکلات اساسی بدن شده و تشخیص آن ها را به تعویق بیاندازد. این مسئله می تواند یکی از مهم ترین خطرات مصرف خودسرانه دارو تلقی شود.
به عنوان مثال اگر فردی به خاطر سردرد و تبی که ممکن است دلیل آن عفونت های نهفته مغز مانند مننژیت باشد، خودسرانه داروی پاراستامول مصرف کند، ممکن است درد او آرام شود اما تشخیص مشکل، و فرصت درمان او به تعویق خواهد افتاد. افراد، اغلب به خاطر فرار از مراجعه به پزشک اقدام به مصرف خودسرانه دارو می کنند، اما پس از مدتی اوضاع بدتر شده و ممکن است کار آن ها به بستری شدن در بیمارستان بیانجامد.
از دیگر خطرات مصرف خودسرانه دارو می توان احتمال اعتیاد به داروها، ایجاد آلرژی در فرد، بدتر شدن درد، تشخیص نادرست و مصرف مقادیر اشتباه، معلولیت و حتی مرگ زود هنگام را نام برد. این ها مهمترین دلایلی هستند که فرد باید از مصرف خودسرانه دارو بپرهیزد.
موارد پرخطر مصرف خودسرانه دارو
مصرف دارو یا خود درمانی برای برخی بیماری های خفیف می تواند بلامانع باشد اما در مواردی باید از مصرف خودسرانه دارو خودداری کرد. این موارد شامل حالت های زیر هستند:
- ناراحتی های مزمن مانند آسم و بیماری فشار خون . این افراد باید به منظور کنترل بیماری خود به طور مرتب تحت نظر پزشک باشند. از خطرات مصرف خودسرانه دارو در این افراد بروز عوارض جانبی شدید است، به ویژه اگر مقدار مصرف دارو خارج از مقادیر لازم باشد.
- عفونت های باکتریایی. برای مصرف داروهای این بیماری ها نیز باید با پزشک مشورت کنید تا از تاثیرات مثبت و مضر نبودن آنها اطمینان حاصل نمایید.
- نوزادان، کودکان و افراد مسن نیز باید در مصرف دارو محتاط باشند. این افراد نسبت به عوارض جانبی دارو ها بسیار حساسند. به همین علت مشورت با پزشک برای مصرف هر دارویی برای آنان به شدت توصیه می شود.
زمان مراجعه به پزشک در صورت مصرف خودسرانه دارو
در صورت مشاهده این علائم برای جلوگیری از خطرات مصرف خودسرانه دارو به پزشک مراجعه کنید:
- تغییر رنگ لب ها به آبی یا بنفش
- تغییر در سطح هوشیاری یا حواس ( بینایی، شنوایی، چشایی )
- درد قفسه سینه
- مشکل در صحبت کردن
- تب بدون علت به مدت 24 ساعت
- درد و مشاهده خون موقع ادرار کردن
- خواب رفتگی صورت، دست و پاها
- خونریزی و کبودی مداوم بدون دلیل
- استفراغ شدید و مداوم
- علائم عفونت و التهاب ( تورم، قرمزی، حساسیت، گرما )
- زردی پوست و چشم ها
چگونه مصرف خودسرانه دارو را کنار بگذاریم
برای دور ماندن از خطرات مصرف خودسرانه دارو می توانید این روش ها را به کار ببرید:
- با پزشک مشورت کنید
- از اطرافیان خود کمک بخواهید
- در توانبخشی شرکت کنید
- از اشتباهات سایرین در این موارد درس بگیرید
- به خود انگیزه بدهید
نکته قابل توجه این است که داروخانه ها نقش مهمی در خود درمانی افراد دارند. آن ها برای بهره اقتصادی بیشتر خود، افراد را به دریافت داروهای بدون نسخه پزشک تشویق و در برخی موارد نیز خود برای مشتری هایشان دارو تجویز می کنند. این کار اشتباه است، زیرا داروخانه ها تنها وظیفه توزیع دارو را بر عهده دارند و تجویز دارو به عهده پزشک است.
دلایل مصرف خودسرانه دارو
جای تعجب است که تعداد زیادی از افراد مشکلی در خود درمانی نمی بینند و بسیاری از آن ها با این که از خطرات مصرف خودسرانه دارو برای سلامتی خود آگاهند، باز هم این کار را انجام می دهند. افراد به دلایل متفاوت دست به مصرف دارو بدون تجویز پزشک می زنند. کاهش درد در زمان مصرف دارو و عدم نیاز به پرداخت هزینه های پزشکی از جمله دلایل مصرف خودسرانه داروست. دلایل دیگر شامل تزلزل شخصیتی، ترس از کاهش فرصت شغلی به دلیل برملا شدن بیماری، بیماری های روانی و کاهش سریع درد، افسردگی و حتی جهالت است.
مصرف خودسرانه دارو در ایران
تحقیقاتی که بر روی درصدی از ایرانیان در سنین بین 20 تا 65 سال انجام شد، نشان داد که آن ها تا حد زیادی در معرض خطرات مصرف خودسرانه دارو به خصوص آنتی بیوتیک ها هستند. یکی از مهم ترین دلایل این موضوع، در دسترس بودن راحت این داروها بود. هم اکنون نیز مصرف خود سرانه دارو در ایران یک مشکل جدی است. مصرف دارو در ایران سه برابر میانگین مصرف جهانی است.
دلیل مصرف خود سرانه دارو برای درمان بیماری خفیف بودن علائم، در دسترس بودن راحت دارو، هزینه بالای مراجعه به کلینیک ها، آگاهی نداشتن از خطرات مصرف خودسرانه دارو و جلوگیری از بروز علائم بیماری هایی است که فرد قبلا نیز سابقه ابتلا به آن ها را داشته است. در این که آنتی بیوتیک ها در درمان عفونت ها مانند درمان گلودرد موثرند، شکی نیست، اما همان گونه که گفتیم خود درمانی با آنتی بیوتیک می تواند سبب مقاوم شدن عفونت در بدن شده و حتی به تهدیدی دائمی برای زندگی فرد تبدیل شود. با توجه به شیوع زیاد خود درمانی در ایران باید گفت که مهمترین راه حل این مشکل از دید مجله اینترنتی ماه ، آموزش افراد برای بالا رفتن آگاهی آنها چه در ایران و چه در دیگر کشور های در حال توسعه است.