کیست تخمدان

کیست تخمدان ، نوعی اختلال زنانه است که در اثر تشکیل توده ای در فضای تخمدان ایجاد شده و علائم متعددی از جمله درد در ناحیه زیر شکم را به دنبال خواهد داشت. اندازه کیست در هر فرد، متفاوت است و اصولا همین تفاوت در اندازه موجب تفاوت در علائم و به کارگیری روش های درمان می شود. اندازه این کیست گاهی ممکن است کوچک تر از یک دانه نخود و گاهی بزرگتر از یک پرتقال باشد. اگرچه این توده در برخی فعالیت های سیستم تناسلی زنان، اختلالاتی ایجاد می کند، اما اصولا درمان آن کار چندان مشکلی نیست و در صورت تشخیص به موقع و صحیح، می توان به راحتی آن را از بین برد. کارشناسان مجله سلامت ماه در مورد علائم کیست تخمدان ، علل و روش های درمان آن اطلاعات مفیدی را ارائه خواهند داد.

همه چیز در مورد کیست تخمدان

کیست، بافت و ساختاری کیسه مانند دارد و به وسیله غشایی، از بافت ها و اندام های اطراف خود جدا می شود. هسته کیست، حاوی مقدار زیادی مایع است که شکلی غیرعادی داشته و حاوی ترکیبات مختلف می باشد. علاوه بر مایع، درون فضای کیست، مقداری جسم نیمه جامد نیز یافت می شود که تعداد آن ها بر بزرگی و کوچکی کیست، اثرگذار است. بافت خارجی کیست را دیواره های آن می نامیم که آن ها نیز خصوصیات خاص خود را دارند.

اصولا کیست متفاوت از دمل یا آبسه است، زیرا حاوی چرک و عفونت نیست. در اغلب موارد، کیست های تخمدان، کوچک بوده و خطر جدی برای سلامتی این عضو، محسوب نمی شود. اگرچه شیوع آن در سنین جوانی بیشتر است، اما در هر سنی ممکن است یک زن درگیر عوارض ناشی از کیست تخمدان شود. درمان این نوع کیست ها بسیار آسان است و معمولا با مصرف دارو و بدون نیاز به جراحی، برطرف خواهد شد.

انواع مختلف کیست تخمدان

اگرچه نحوه تشکیل، کیفیت و برخی خصوصیات عملکردی کیست تخمدان یکسان است، اما این که علت اصلی ایجاد آن ها چه بوده و چه طور فعالیت تخمدان را تحت تاثیر قرار می دهند، باعث شده تا متخصصان این توده ها را به چند دسته تقسیم کنند:

کیست فولیکل

در جریان چرخه قاعدگی، هر ماه، یک عدد تخمک در بافتی کیسه مانند به نام فولیکل نگهداری شده و رشد می کند. این کیسه دقیقا در کنار تخمدان قرار گرفته و در زمان مشخصی، پاره می شود. پاره شدن این فولیکل، تخمک را آزاد کرده و آن را در جریان فرآیند پریودی قرار می دهد. در صورتی که فولیکل پاره نشود و تخمک در آن باقی بماند، پس از مدتی، مایع اطراف این کیسه به درون تخمدان نفوذ کرده و باعث ایجاد کیست تخمدان می شود.

کیست های کورپس لیتیوم

در حالت عادی، زمانی که فولیکل پاره شد، بافت و ساختار دیواره های آن نیز از بین رفته و با مایعات موجود در فضای اطراف، ترکیب می شود. اما در صورتی که فولیکل بعد از متلاشی شدن، ترکیب نشود، باقی مانده آن باعث افزایش میزان مایعات اطراف تخمدان شده و این تجمع، موجب ایجاد نوعی کیست تخمدان با نام کورپس لیتیوم خواهد شد.

البته کیست های تخمدان، انواع مختلف دیگری نیز دارند، مثل کیست های درموئید که در فضای داخلی تخمدان رشد کرده و حاوی مو، چربی و بافت های اضافی دیگر است، کیست کیستاونوماس که اغلب در دیواره های خارجی تخمدان در اثر اختلال در فرآیند تقسیم سلولی ایجاد می شود و کیست اندومتریوماس که تشکیل آن، ارتباط مستقیمی با بافت های اضافی ایجاد شده در رحم دارد. گاهی نیز شرایطی ایجاد می شود که تخمدان حاوی تعداد زیادی کیست است و همین مسئله باعث بزرگ شدن اندازه آن می شود. در صورتی که کیست تخمدان به هر شکلی، به درستی تحت درمان قرار نگیرد، می تواند زمینه ساز ناباروری در فرد شده و گاهی باعث ایجاد انواع سرطان و علائم آن شود.

علائم کیست تخمدان

گاهی اوقات کیست تخمدان هیچ علامت خاصی ندارد، یعنی تشخیص آن از طریق علائم، امکان پذیر نیست. با این حال گاهی نیز هم زمان با رشد توده، علائم متعددی نیز ظاهر می شود. برخی از این علائم شامل:

• تورم در ناحیه زیر شکم
• دفع دردناک ادرار و مدفوع
• دردهای شدید در ناحیه لگن پیش از پریودی و در زمان خونریزی
• رابطه جنسی دردناک
• درد در ناحیه پایین کمر
• حساس بودن سینه ها و درد شدید در این ناحیه
• تهوع و استفراغ

این علائم جزء موارد عادی است که با مشاهده هرکدام از آن ها، بهتر است حتما با پزشک در این باره مشورت کرد. اما در صورتی که درد ناحیه لگن شدید و غیر قابل تحمل بود و این درد با گیجی، تب، ضعف بدنی و تنگی نفس همراه بود، بهتر است سریعا به مرکز درمانی مراجعه کرده تا بیمار مورد بررسی قرار گیرد.

علت ایجاد کیست تخمدان

اصولا جهت بررسی علل ایجاد کیست تخمدان ، آن را به دو دسته کلی تقسیم می کنند: کیست های عملکردی که جزء متداول ترین نوع کیست بوده و خطر جدی برای سلامت جنسی زن در پی نخواهد داشت و کیست های پاتولوژیکال که در فضای درونی تخمدان رشد می کنند و گاهی ممکن است ضمن اختلال در عملکرد اندام های جنسی، زمینه ساز بروز سرطان باشند. هرکدام از این نوع کیست ها، علل خاص خود را دارند. در بخش معرفی انواع کیست ها، در مورد علت به وجود آمدن هرکدام از آن ها به تفصیل توضیح داده شد.

چه کسانی در معرض خطر کیست تخمدان قرار دارند؟

اگرچه به عقیده کارشناسان همه زنان در همه سنین در معرض خطر ابتلا به کیست تخمدان قرار دارند، اما این خطر در میان برخی از آن ها، بیشتر است. از جمله عواملی است که احتمال ابتلا به این اختلال را در میان زنان افزایش می دهد، شامل:

1. مشکلات هورمونی: مصرف برخی داروها که جهت درمان ناباروری تجویز می شود، تغییرات هورمونی ایجاد می کنند که می تواند زمینه ساز تشکیل کیست باشد.
2. بارداری: در دوران بارداری به دلیل آزاد شدن تخمک و توقف چرخه قاعدگی، ممکن است کیست در تخمدان یا بافت خارجی آن ایجاد شود.
3. آندومتریوز: آندومتریوز حالتی است که در آن، سلول های رحمی در فضایی خارج از رحم رشد کرده و بافتی انسانی به وجود می آورد. گاهی اوقات این سلول ها وارد تخمدان شده و رشد پیدا می کند، رشد این سلول ها در فضای تخمدان، زمینه ساز ایجاد کیست است.
4. عفونت شدید لگن: در صورتی که عفونت لگن به تخمدان و بافت های اطراف آن برسد، احتمال تشکیل کیست تخمدان زیاد است.
5. داشتن سابقه کیست تخمدان: اگر قبلا دچار این نوع اختلال بوده اید و در اندام های تناسلیتان کیست وجود داشته، پس هنوز هم در معرض این خطر قرار دارید.

روش های تشخیص کیست تخمدان

در بسیاری از موارد، کیست تخمدان را می توان با معاینه لگن به راحتی تشخیص داد. اما این که کیست از نوع مایع، جامد و یا ترکیبی از هردو باشد، نیاز به انجام آزمایشات متعددی است که به تصمیم پزشک بستگی دارد. این آزمایشات شامل:

• تست بارداری: در مواردی، مثبت بودن تست بارداری، به معنی وجود جنین نیست، بلکه نشان از وجود کیست کورپس لیتیوم می باشد.
• عکس برداری از لگن: یک عکس رادیولوژی ساده از لگن، علاوه بر این که وجود کیست را به راحتی اثبات می کند، بلکه محل دقیق قرار گرفتن آن و هم چنین اندازه و جنس آن را نیز مشخص خواهد کرد.
• لاپاراسکوپی: لاپاراسکوپی هم یک روش تشخیص است و هم جهت  درمان مورد استفاده قرار می گیرد. از این روش، لوله ای باریک مجهز به یک دوربین، وارد بدن و قسمت سیستم تناسلی شده و از تمامی جزئیات کیست، اطلاعاتی در اختیار پزشک قرار می دهد. در صورتی که اندازه کیست کوچک باشد، می توان با همین ابزار، آن را جدا کرده و خارج نمود.
• آزمایش خون: در صورتی که کیست از نوع جامد و سرطان زا باشد، پزشک جهت تشخیص دقیق تر، از آزمایشی موسوم به تست خون 125 CA استفاده می کند تا خطرناک بودن یا نبودن کیست مشخص شود.

روش های درمان کیست تخمدان

بعد از این که وجود کیست با کمک روش های تشخیصی اثبات شد، بسته به نوع و اندازه کیست، سن فرد و علائم موجود، یکی از روش های درمان برای رفع آن پیشنهاد داده شده و به کار گرفته خواهد شد.

• صبر کردن برای رفع کیست

در بسیاری از موارد، کیست تخمدان بعد از مدتی  به خودی خود رفع شده و نیاز به درمان خاصی ندارد. در واقع زمانی که کیست از نوع مایع باشد، با گذشت زمان، متلاشی شده و با مایعات دیگر، ترکیب خواهد شد. البته در این مدت، پزشک توصیه می کند که بیمار تحت نظر بوده و هرگونه تغییر علامت را گزارش دهد.

• درمان دارویی

گاهی لازم است بیمار به منظور پیشگیری از بزرگ شدن  کیست تخمدان یا پخش شدن آن، از یک سری داروهای خاص استفاده نماید. معمولا در چنین مواردی، مصرف قرص های ضد بارداری توصیه می شود که هورمونی بوده و قادر است تا با تنظیم هورمون های جنسی، مانع از گسترش کیست نشود. البته مصرف این گونه قرص ها، مضرات خاص خود را داشته و پزشک تنها برای مدت محدودی، آن را تجویز خواهد کرد.

• عمل جراحی

در صورتی که کیست از نوع جامد بوده، اندازه آن بزرگ و فعالیت آن درد شدیدی ایجاد کند، عمل جراحی بهترین گزینه درمانی خواهد بود. معمولا کیست های جامد، سرطان زا هستند و ممکن است در فرآیند قاعدگی، اختلال ایجاد کند. از این رو از طریق لاپاراسکوپی یا دیگر عمل های جراحی، کیست برداشته خواهد شد.

پیشگیری از کیست تخمدان

اغلب افراد این سوال را مطرح می کنند که آیا می توان از ایجاد کیست تخمدان پیشگیری نمود؟ در پاسخ باید گفت در بسیاری از موارد، جلوگیری از ایجاد این نوع کیست، تقریبا غیر ممکن است. در واقع در صورتی که تخمدان فرد مستعد ایجاد کیست باشد، امکان کنترل آن وجود ندارد. اما با این حال، پزشکان توصیه های بسیاری ارائه می دهند که می تواند در این زمینه موثر واقع شود. برای مثال اگرچه قرص های ضد بارداری در دراز مدت عوارض بسیاری دارند، اما هر چند وقت یک بار و تحت نظر پزشک، مصرف آن به عملکردی بهتر و منظم تخمدان کمک می کند. داشتن تغذیه مناسب، مرتب بودن پریودی، آگاهی از بیماری های زنان و مراقبت و حفظ بهداشت سیستم تناسلی به سلامت هرچه بیشتر تخمدان منجر خواهد شد.

از میان انواع بیماری های زنان، کیست تخمدان جز موارد نه چندان شایع است که در بسیاری از موارد بدون نیاز به درمان خاصی، رفع خواهد شد. کیست تخمدان علت چندان مشخصی ندارد و به نظر می رسد، عملکرد خود سیستم تناسلی، زمینه ساز ایجاد آن می شود. در صورتی که کیست در زمان مناسب تشخیص داده شود و جنس آن از نوع مایع باشد، با کمی صبر کردن و مراقبت پزشک، این اختلال برطرف خواهد شد. کیست تخمدان زمانی خطرناک است که از نوع جامد بود و احتمال ایجاد توده سرطانی در آن زیاد باشد. به گفته کارشناسان مجله اینترنتی ماه برای پیشگیری از ایجاد چنین شرایطی، بهتر است به طور منظم معاینه شده و از وضعیت سلامت سیستم تناسلی خود اطلاع داشته باشید.