سرطان مغز استخوان
سرطان مغز استخوان یکی از انواع سرطان هایی است که محل اصلی تشکیل آن، بافت اسفنجی مرکز استخوان است که وظایف متعددی را در بدن دارد. این بافت اسفنجی، محل تشکیل و تولید سلول های بنیادین است که وظیفه حفظ ایمنی بدن و مبارزه با عوامل بیماری زا را بر عهده داشته و در مواقع نیاز، از آن به عنوان جایگزینی جهت سلول های سرطانی استفاده می شود. گاها برخی تغییرات فیزیکی و شیمیایی موجب بروز عملکرد غیر معمول این بافت می شود که باعث سرطانی شدن آن می گردد.
بر اساس یافته های تحقیقاتی، مغز استخوان نیز همانند هر عضو دیگری در بدن، در اثر بروز اختلالی که هنوز مجهول باقی مانده اند، دچار نوسان شده و فرایند تقسیم سلولی در بافت آن، متوقف نخواهد شد. در نتیجه تومور سرطانی در مغز تشکیل شده و در دراز مدت به قسمت های مختلف بدن، انتقال پیدا می کند. این مقاله از بخش سلامت مجله ماه به معرفی مغز استخوان و وظایف آن و همچنین علائم و علل سرطان مغز استخوان اختصاص دارد.
درباره مغز استخوان و علت بروز سرطان در آن
به منظور درک هرچه بهتر مفهوم سرطان مغز استخوان ، ابتدا باید با وظایف آن در بدن و نوع عملکرد آن آشنا شد. مغز استخوان، بافتی است نرم و انعطاف پذیر که وظیفه اصلی آن، تولید سلول های خونی است و به عنوان محل ذخیره سازی چربی نیز شناخته می شود. مغز استخوان از دو نوع بافت متفاوت تشکیل شده، بافت قرمز رنگ و بافت زرد رنگ. از زمان تولد تا دوران بلوغ، مقدار تولید بافت قرمز رنگ در مغز استخوان بیشتر است، اما پس از آن، بیشترین حجم استخوان را بافت زرد رنگ تشکیل می دهد.
هر کدام از بخش های زرد و قرمز رنگ، وظیفه ای خاص بر عهده دارند، اگر چه وظیفه کلی آنها، تولید سلول های خونی است، اما بخش زرد رنگ، بیشتر سازنده اجزایی مثل چربی، غضروف و سلول های ساختاری خود مغز استخوان است.
انواع مختلف سرطان مغز استخوان
با بروز اختلال در فرایند تقسیم سلولی، تومور سرطانی در مغز استخوان تشکیل و فرد علائم مرتبط با بیماری سرطان مغز استخوان را بروز می دهد. این نوع سرطان ، انواع مختلفی دارد که هر کدام بسته به محل شکل گیری و تغییراتی که ایجاد می کنند، ویژگی هایی خاص دارند.
مولتیپل میلوما: این مورد، یکی از شایع ترین انواع سرطان های مغز استخوان است که هدف اصلی آن، تخریب پلاسما است. پلاسما در واقع عضوی از خون است که وظیفه دفاع از بدن در برابر عوامل بیماری زا را بر عهده دارد. زمانی که پلاسما درگیر سرطان شود، سلول های سرطانی، سلول های سالم را از بین برده و به تدریج در قسمت های مختلف بدن پراکنده می شوند.
لیمفوما: در این نوع از سرطان مغز استخوان ، تومور سرطانی، فعالیت غدد لنفاوی را که محل ذخیره سازی پادتن های ساخته شده است، مورد حمله قرار داده و از این طریق، سیستم ایمنی را تضعیف می کند.
سرطان خون یا لوکمیا : فردی که دچار این نوع سرطان شده باشد، بدنش سلول های خونی غیر عادی تولید می کند. این سلول های غیر عادی به تدریج مغز استخوان را پر کرده و درصد سلول های سالم روز به روز کاهش می یابد. شکل ظاهری این نوع سلول های سرطانی شبیه به گلبول سفید خواهد بود. سرعت رشد این سلول ها گاهی بسیار کند و گاهی بسیار سریع بوده و معمولا انواع مختلفی نیز دارد.
لوکمیا در کودکی: این نوع سرطان مغز استخوان ، شایع ترین نمونه در میان کودکان و نوجوانان است. در این مورد، سلول های سرطانی در ابتدا با ظاهر گلبول سفید، تولید شده و مرحله به مرحله در بخش های مختلف، پراکنده می شود. سرطان خون در کودکان راحت از سنین بالا درمان می شود.
علائم سرطان مغز استخوان
نوع سرطان، شدت آن و محل قرار گیری تومور از جمله عواملی است که می تواند بر تنوع علائم آن تاثیر گذار باشد. اما در مجموع، علائم سرطان مغز استخوان شامل موارد زیر می شود:
- درد استخوان یا مفاصل
- ضعف بدنی
- افزایش میزان عفونت در بدن
- تغییر در مقدار و دفعات دفع ادرار
- گیجی و سردرگمی
- تشنگی
- تهوع و استفراغ
- کاهش وزن
- تنگی نفس
- تب
- عرق کردن هنگام خواب
- بزرگ شدن غدد لنفاوی
- خونریزی طولانی مدت از یک جراحت کوچک
- خارش پوست
- کاهش اشتها
- ورم برخی نواحی بدن به ویژه در قسمت های خارجی مثل پوست
دلیل ابتلا به سرطان مغز استخوان
هنوز به طور کاملا دقیق، مشخص نیست که چه عاملی منجر به بروز سرطان مغز استخوان در فرد می شود. اما به گفته محققان، عوامل زیر در ابتلا به این بیماری، بی تاثیر نیستند:
- قرار گرفتن در معرض برخی مواد شیمیایی در محیط کار، منزل یا فضای باز
- قرار گرفتن در معرض اشعه های مرتبط به تجهیزات اتمی
- ارتباط با عامل ویروسی برخی بیماری ها مثل بیماری ایدز ( HIV یا ویروس نقص ایمنی انسان ) و هپاتیت
- اختلال در تولید پلاسما یا سیستم ایمنی بدن و عملکرد آن
- سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان مغز استخوان
- سابقه شیمی درمانی
- سیگار کشیدن
- چاقی و اضافه وزن
روش تشخیص سرطان مغز استخوان
در صورتی که پزشک با توجه به علائم موجود، نسبت به وجود سرطان مغز استخوان در فرد مشکوک شود، آزمایشات تشخیصی جهت بررسی بیشتر مسئله، انجام خواهد شد. با توجه به نوع علائم، ممکن است با یکی از این روش ها، تشخیص سرطان انجام گیرد:
- آزمایش خون که در آن تمامی اجزا و مقدار استاندارد هر کدام از آنها مورد بررسی قرار گرفته و حتی از نظر وجود تومور نیز، اطلاعاتی از این آزمایش به دست می آید.
- آزمایش ادرار که در آن میزان وجود پروتئین در خون و عملکرد کلیه ها مورد ارزیابی قرار خواهد گرفت.
- عکس برداری از قسمت های مختلف استخوان با روش هایی مثل ام آر آی یا سی تی اسکن
- نمونه برداری از مغز استخوان یا بافت غدد لنفاوی جهت بررسی وجود سلول های سرطانی
درمان سرطان مغز استخوان
به طور کلی درمان این نوع سرطان بستگی به نوع آن، شدت و محل قرار گرفتن آن دارد. اما درمان اصلی در بسیاری از موارد، شیمی درمانی است. شیمی درمانی در واقع تزریق یا مصرف داروهایی است که کمک میکند تا روند رشد سلول های سرطانی متوقف شده و به تدریج سلول های جدید جایگزین آنها شود.
روش درمانی دیگر، تقویت عملکرد سیستم ایمنی بدن است که در مقاله ای جداگانه به آن پرداخته ایم. اما در این حالت، با استفاده از یک سری داروها، عملکرد این سیستم پشتیبانی شده یا در موردی، از طریق تجهیزات مصنوعی، پزشکان وظیفه سیستم ایمنی یعنی مبارزه با عوامل بیماری زا را بر عهده می گیرند.
در حال حاضر، به دلیل عوارض شدیدی که شیمی درمانی در پی دارد، از داروهای خوراکی استفاده می شود که روند تولید سلول را مورد دستکاری قرار داده و مشکل تقسیم سلولی را برطرف می کند. در نتیجه، سلول های سالم، جایگزین سلول های سرطانی می شود. پرتو درمانی نیز روشی است که با توجه به وضعیت بیمار مورد استفاده قرار گرفته و این گونه عمل می کند که با کمک اشعه های مختلف، رشد تومور، متوقف می شود.
در فرآیند شیمی درمانی یا پرتو درمانی، ممکن است علاوه بر سلول های سرطانی، نمونه سالم آن نیز با دارو، از بین برود و همین مسئله، موجب کاهش قدرت سیم ایمنی می شود. با تشخیص پزشک، پس از چند دوره شیمی درمانی یا پرتو درمانی، پیوند مغز استخوان صورت می گیرد. یعنی از فرد دیگری، سلول های سالم مغز استخوان دریافت و به بافت استخوان فرد بیمار، وارد می شود تا بدن دچار کمبود در این زمینه نباشد. بدین صورت، مشکلات مربوط به سرطان مغز استخوان به تدریج حل شده و فرد درمان خواهد شد. اگر تمایل دارید تا در مورد مباحث مرتبط با سرطان بیشتر بدانید، با مجله اینترنتی ماه همراه باشید.