خشکسالی در ایران

به دلیل کاهش میزان بارش های سالانه و محدود بودن منابع آبی و هدر رفتن آنها، ایران دچار خشکسالی شده است. از تقریبا یک دهه پیش، این خشکسالی در ایران اکثر مناطق را در بر گرفته است و آمارها نشان می دهد میزان بارش ها طی 50 سال اخیر، به کمترین میزان خود رسیده است. با این وجود، پیش بینی میشود که شرایط وخیم تر از این نیز خواهد بود تنها در صورتی که الگوهای مصرف صحیح را در پیش نگیریم. ما در مجله ماه به این مهم پرداخته ایم، با همراه باشید.

جدیدترین آمارها توسط موسسه منابع جهانی پیش بینی میکند که، کبود آب در دو دهه آینده در کل جهان به دلیل تغییرات آب و هوایی رخ میدهد. اغلب مناطق خاورمیانه که ایران نیز جزیی از آنهاست، در سال های آینده با خطر کمبود آب مواجه خواهند شد. و این یک نگرانی جهانی را ایجاد میکند که مستلزم فرهنگ سازی و حل مسئله است.

تاثیرات عام خشکسالی در ایران

در جریان خشکسالی، بیش از 90 درصد از جمعیت و همچنین تولیدات اقتصادی، درگیر خواهند شد. به گفته کارشناسان، ایران بیش از دیگر کشورهای منطقه، در معرض این خطر قرار دارد و در صورت بروز این خشکسالی عظیم، بیش از دیگران متحمل خسارات فراوان خواهد شد.

جمعیت ایران، یک درصد جمعیت دنیا را تشکیل میدهد، و سهم این کشور از منابع آب شیرین، تنها سه دهم درصد است. طبق آمار، منابع آبی تجدیدپذیر در ایران، چیزی حدود 110 میلیون متر مکعب است، البته در برخی آمارها، این میزان را 88 میلیون متر مکعب نیز ذکر کرده اند. البته در حال حاضر میزان هدر رفت همین منابع تجدیدپذیر نیز، 90 درصد میباشد.

با این حال، مصرف بی رویه و هدر رفت آب، مسئله ای جدید نیست و در دهه های گذشته نیز به منظور توسعه جمعیت و همچنین گسترش فعالیت های اقتصادی، مقادیر زیادی آب از دست می رفت. حتی با وجود اعتقادی که مردم ایران دارند و آب را یک سرمایه خدادادی میدانند، باز هم این مصرف بی رویه ادامه دارد.

عوامل موثر در تشدید خشکسالی

گسترش جمعیت، خود موجب مصرف بیشتر آب و بروز خشکسالی در ایران میشود، اما روش مصرف منابع آبی تجدید پذیر همچنان بدون تغییر مانده اند. در ایران، بخش کشاورزی با 92 درصد،بیشترین میزان مصرف آب را دارد در این صنعت روش های سنتی آبیاری موجب شده تا هدر رفت آب، بیشتر شود.

رشد جمعیت، روش های غلط آبیاری و استفاده از روش های کشت با بازدهی کم، رشد صنایعی که مصرف آب در آنها بالاست و هم چنین سوء مدیریت در زمینه کنترل مصرف، از جمله عواملی است که باعث شده کشوری همانند ایران در معرض خطر تهدید کننده خشکسالی قرا داشته باشد. به گفته محققان، خشکسالی ایران از 50 سال قبل آغاز شده و به دلیل اینکه مدیریتی مناسب در این زمینه صورت نگرفته، در دو دهه اخیر، به اوج خود رسیده است.

اولین نکته ای که در مورد سوء مدیریت در این زمینه مورد توجه کارشناسان قرار گرفته، این است که مدیران در ایران، نمی خواهند باور کنند که منابع آبی محدود است و هرگز قابل بازگشت نیست. از جمله سیاست های غلطی که در سال های اخیر به کار گرفته شده، ساخت سدهای متعددی است که علاوه بر اینکه ساختار جغرافیایی منابع آبی را بر هم میزند، موجب شده تا منابعی مثل دریاچه ارومیه نیز، از بین برود.

خودکفایی بخش کشاورزی سرعت بخش بروز خشکسالی

علاوه بر این، تلاش دولت برای خودکفایی در عرصه تولید محصولات کشاورزی که از سال های بعد از انقلاب آغاز شد، موجب شد تا منابع آبی، خواسته یا ناخواسته از بین برود و جای خود را به خشکسالی در ایران بدهد. برای مثال، اصرار در خودکفایی گندم، موجب شد تا سطح منابع آب های زیر زمینی در جنوب کشور، به کمترین میزان ممکن در سال های اخیر برسد.

به گفته کارشناسان مجله ماه، ایران باید با بهره گیری از روش هایی که در دوران باستان برای جلوگیری از هدر رفت آب و ادغام آن با فناوری های نوین، از بزرگتر شدن و جدی تر شدن خطر خشکسالی پیشگیری کند. کنار گذاشتن روش های آبیاری سنتی، تعویض سیستم های قدیمی آبرسانی و به کارگیری روش های نوین مصرف، از جمله روش هایی است که مدیران ایرانی باید در اولویت قرار دهند.

فرصتی برای بهبود وضعیت خشکسالی در ایران

محققان معتقدند که با وجود بحرانی که در زمینه کم آبی در ایران وجود دارد، هنوز هم امکان بهبود شرایط وجود دارد. با تشویق مردم به مصرف بهینه، در اختیار قرار دادن امکانات لازم برای کشاورزان جهت تغییر روش های آبیاری، استفاده از فناوری های به روز دنیا جهت شیرین کردن آب دریا و همچنین بهره گیری از روش های مصنوعی ایجاد بارش می تواند این بحران را مدیریت کند.

خوشبختانه در سال های اخیر اقدامات خوبی در این زمینه صورت گرفته که هرچند کافی نیست، اما قدم های مثبتی بوده است. برای مثال، مراحل ساخت چندین سد در استان های مختلف، متوقف شده، در اغلب شهرها، سیستم لوله کشی به منظور جلوگیری از تبخیر آب، به زیر زمین منتقل شده است. همچنین دولت کشاورزان را ملزم به استفاده از روش های آبیاری نوین کرده و از آن ها خواسته تا محصولاتی مثل پسته یا زعفران که نیاز به آب زیادی ندارد و از نظر اقتصادی یک کالای صادراتی و پر درآمد محسوب می شود، کشت کنند.

هم زمان کارگروه های مختلفی در کابینه دولت برای مقابله یه بعبارتی حل خشکسالی در ایران تشکیل شده که مسئولیت مدیریت منابع آبی را بر عهده دارند. علاوه بر این، طرحی در دستور کار این کارگروه قرار دارد مبنی بر انتقال آب شیرین از مناطق شمالی به استان های مرکزی که بحران آبی شدیدتری دارند.

یکی از راه حل هایی که اخیرا دولت ایران در پی عملی کردن آن است، شیرین کردن آب خلیج و دریای عمان است که البته نیازمند هزینه بسیار زیاد است و اثرات منفی بر محیط زیست دارد. ولی به نظر میرسد این تنها راه مقابله با بحران آبی در ایران است.

نتایج تحقیقات سازمان ملل در مورد خشکسالی ایران

اکنون در سال 1397 ایران برای چندمین سال متوالی دچار خشکسالی است و نتوانسته همانند سال های قبل تولیدات گندم خود را صادر کند. حدود بیش از یک میلیون راس دام در طی این سال ها در اثر خشکسالی تلف شده و در بسیاری از شهرها از جمله تهران، مردم با بحران آب مواجه هستند. به گفته کارشناسان، خشکسالی در ایران علاوه بر مردم، کشاورزی و دامپروری را نیز در معرض خطر قرار داده است.

اخیرا سازمان جهانی خوار و بار و کشاورزی، FAO، طی گزارشی اعلام کرده که خطر خشکسالی در ایران بسیار جدی است. این گزارش از جانب این سازمان، عمق فاجعه را بهتر نشان میدهد. طی جدیدترین گزارش های این سازمان، مشکلات ناشی از خشکسالی گریبانگیر نیمی از جمعیت ایران شده است.

کاهش تولید گندم ایران در نتیجه خشکسالی

میزان تولید گندم در سال های 2000 و 2001 در ایران، 8 میلیون تن بوده است. این در حالی است که تولید معمولی گندم در کشوری همانند ایران، باید چیزی در حدود 10 میلیون تن باشد. یعنی تولید کشور در این سال ها کمتر از حد متوسط جهانی است. البته این آمار قدری قدیمی است، اما نشان میدهد که در سال های قبل نیز این بحران جدی بوده و اکثر مردم زیاد آن را جدی نگرفته اند. این روند در سال های بعد هم ادامه داشته و هر سال از میزان تولید کاسته شده است.

از جمله اثرات منفی خشکسالی در ایران را میتوان از بین رفتن زمین های کشاورزی در اثر نبود آب کافی، مهاجرت مردم از روستا ها به شهر برای یافتن آب، از بین رفتن منابع آب های زیرزمینی، تلف شدن دام، از بین رفتن دریاچه هایی که محل زندگی پرندگان مهاجر بوده و در نتیجه جان باختن این پرندگان و بسیاری مشکلات دیگر، برشمرد. بر این اساس که در مجله اینترنتی ماه مطالعه کردیم، گذشته از از عوامل محیطی، عوامل انسانی نیز در این روند تاثیر گذار و به نحوی عامل اصلی بحساب می آیند. پس بهتر است که خودمان را اصلاح کنیم.