کهکشان راه شیری
از زمانی که انسانها توانستند در مورد سیارات دیگر و به طور کلی در مورد آن چه در آسمان میگذرد اطلاعاتی کسب کنند، کهکشان راه شیری یکی از مهم ترین دغدغه های دانشمندان بوده است. زیرا این کهکشان، محل زندگی ماست. اما راه شیری نیز همانند میلیون ها کهکشان دیگر در جهان، خصوصیات پیچیده ای دارد که هنوز منجمان نتوانسته اند آنها را به طور کلی بشناسند. با مجله ماه برای آشنایی با کهکشان راه شیری همراه باشید.
کهکشان راه شیری چیست
اگر در آسمان شب نگاه کنید، ردی از نور را میبینید. این خط نور که برخی آن راه شیر، برخی به رودخانه و عده ای به یک مسیر تشبیه کرده اند، از زمانی که زمین برای اولین بار شکل گرفت وجود داشته است. در واقع این مسیر نورانی، مرکز کهکشانی است که ما در آن زندگی میکنیم.
شناخت خصوصیات کهکشان راه شیری، یکی از موضوعاتی است که از زمان های دور به دغدغه ی منجمان تبدیل شده است. منظومه ی شمسی در حاشیه ی بیرونی یکی از لایه های این کهکشان واقع شده و هیچ کس نمیتواند سمت دیگر این لایه را ببیند. به گفته ی محققان، محل قرار گرفتن خورشید باعث شده تا مشاهده ی ساختار کهکشانی مشکل شود.
راه شیری یک مارپیچ بسته است که حدود 100000 سال نوری وسعت دارد. اگر از بالا به این کهکشان نگاه کنید یک برآمدگی را میبینید که با 4 بازوی مارپیچ دیگر احاطه شده است. این اشکال مارپیچ حدود دو سوم کهکشان های جهان را تشکیل میدهد. این مارپیچ بسته، شامل یک توده در مرکز و 2 بازوی اصلی است. علاوه بر این کهکشان راه شیری دارای 2 بازوی فرعی دیگر نیز هست.
بازوی Orion بین دو بازوی اصلی Perseus و Sagittarius قرار دارد. کهکشان راه شیری ثابت نیست بلکه به شکل مداوم در حال چرخش است. بازوها یا قسمت های اصلی آن نیز در فضا در حال حرکت است. خورشید و منظومه ی شمسی نیز در حال چرخش با آن هستند. میانگین سرعت حرکت منظومه ی شمسی حدودا 82800 کیلوکتر بر ساعت است. با این سرعت تقریبا 230 میلیون سال طول میکشد تا منظومه ی شمسی بتواند به دور کهکشان راه شیری یک چرخش کامل داشته باشد.
گاز های موجود در کهکشان راه شیری
قسمت های اصلی کهکشان محل تجمع گازها و ستاره هایی است که به آرامی در حال چرخش هستند. به محض اینکه مواد به نزدیکی مرکز کهکشان میرسند، فشرده شده و ستاره های بیشتری شکل میگیرد. سر تا سر اطراف کهکشان را گازهای گرمی در بر گرفته که به وسعت میلیون ها سال نوری هستند. حجم این گازها تقریبا به اندازه ی تمامی ستاره های موجود در راه شیری است. این هاله ها نیز همانند خود کهکشان در حال حرکت و چرخشند.
مردم تصور میکنند که کل مجموعه ی کهکشان در حال چرخش است، در حالی که لایه های عظیم گازی که در اطراف آن قراردارد، ساکن میباشد. اما این تصور اشتباه است. این گازها نیز همانند خود کهکشان و با همان سرعت در حال گردش است. بازوهای اصلی کهکشان حاوی مقدار زیادی غبار و گاز است. در واقع ستاره های جدید از گازهای فشرده ی موجود در همین بازوها شکل میگیرند. ضخامت این بازوها چیزی در حدود 1000 سال نوری است.
برآمدگی های کهکشانی دقیقا در مرکز قرار دارند. مرکز کهکشان از انبوهی از گازها، غبار و ستاره ها تشکیل شده است. این برآمدگی باعث شده تا ما فقط بتوانیم تعدادی از ستاره ها را از روی زمین ببینیم. حجم غبار و گازها به حدی است که امکان تماشای مستقیم آن وجود ندارد و فقط میتوان آنها را از سمت مخالف نگاه کرد. علاوه بر این در مرکز کهکشان راه شیری، گودالی بزرگ و سیاه چندین برابر حجم خورشید وجود دارد. این گودال عظیم احتمالا در ابتدا کوچک بوده است اما حجم زیاد غبارو گاز در آن ناحیه باعث شده تا به چنین عظمتی برسد.
اجزای قابل مشاهده کهکشان راه شیری
اگر چه هنوز کسی نتوانسته به این گودال نزدیک شود، اما از قدرت جاذبه ای که موجب تاثیر بر اجسام اطراف شده میتوان در مورد برخی خصوصیات آن نظر داد. به نظر میرسد اغلب کهکشان ها چنین گودالی در مرکز داشته باشند.
اگر چه برآمدگی مرکز کهکشان و بازوهای اصلی تنها اجزای قابل مشاهده در آن هستند، اما این بدان معنا نیست که کهکشان اجزای دیگری ندارد. این توده ی عظیم به وسیله ی ستاره های قدیمی و هاله هایی از گاز احاطه شده است. هاله هایی که اطراف قرار دارند اگر چه هزاران سال نوری دارای وسعت هستند اما فقط 2 در صد از ستارگان موجود در آن جای دارد. این هاله ها نیز همانند آن گودال عظیم و سیاه به خوبی قابل شناسایی نیست اما از تاثیراتی که بر پیرامون خود دارد میتوان آن را شناسایی کرد.
طبق آخرین تحقیقات و سفرهای فضایی، حجم کهکشان راه شیری حدودا بین 780-400 میلیون بیش از خورشید است. با توجه به چگونگی تاثیر کهکشان بر محیط اطراف و حجم ستاره های کوچک تر از کهکشان، دانشمندان توانسته اند تا حجم آن را از فاصله ی دور تخمین بزنند. با اندازه گیری حجم کهکشان راه شیری دانشمندان میتوانند دقیق تر در مورد مواد تشکیل دهنده ی آن، حجم غبار و گازها و هم چنین میزان توده های سیاه را تشخیص دهند.
حقایقی در مورد کهکشان راه شیری
چینی ها این کهکشان را رودخانه ی نقره ای مینامند. براساس افسانه های کهن چینی، این رودخانه توسط خدایان در آسمان ایجاد شده تا خیاطی که لباسشان را میدوزد از دیوی که عاشق او شده جدا کند.
- نوری که ما در آسمان میبینیم در واقع یکی از اشکال انرژی است که از ستارگان و دیگر اجرام آسمانی ساطع میشود.
- زمانی که فردی ادعا کند کهکشان راه شیری را در آسمان دیده است، در واقع فقط چند هزارم درصد از ستارگان و حجم آن را دیده است.
- اگر کهکشان راه شیری را به اندازه ی کل مساحت آمریکا در نظر بگیریم، آنوقت منظومه ی شمسی یک چهارم این وسعت و خورشید به اندازه ی یک ذره ی غبار میکروسکوپی است.
- مرکز کهکشان پر است از ستاره های قدیمی و اغلب ستاره های جدید در اطراف بازوهای آن قرار دارد.
- ادوین هابل، اولین شخصی بود که به طور جدی به بررسی این کهکشان و شناخت اجزای آن پرداخت.
- برآمدگی مرکزی راه شیری حدود 10000 سال نوری ضخامت دارد.
- منجمان تخمین زده اند که در هرسال تقریبا 7 ستاره ی جدید در کهکشان راه شیری شکل میگیرد. ستاره ها در اثر فشرده شدن گازها و غبار تشکیل میشوند.